W działaniach nakierowanych na wzmocnienie konkurencyjności gospodarki robotyzacja zajmuje poczesne miejsce. Polska pod względem liczby robotów przypadających na 10 tys. pracowników nadal pozostaje w tyle zarówno za krajami regionu, jak i za krajami Europy Zachodniej – tzw. gęstość robotyzacji w przemyśle w Polsce wynosi 61 robotów, wobec 117 na Węgrzech czy 180 w Czechach. Robotyzacja powinna przyspieszyć, nie tylko dla poprawy produktywności, ale także ze względu na pogarszającą się sytuację demograficzną. Polski Instytut Ekonomiczny zaprezentował 28 maja br. raport „Wsparcie procesu robotyzacji w Polsce. Rekomendacje”, w którym przedstawia działania, które należałoby wdrożyć w tym obszarze.
Niski poziom robotyzacji w Polsce
W 2023 r. zainstalowano na świecie ponad 540 tys. robotów przemysłowych, a łączna liczba wykorzystywanych robotów wzrosła o prawie 10 proc. w stosunku do 2022 r. do 4,3 mln. Od ponad dekady największa część instalacji przypada na kraje azjatyckie. Najbardziej zrobotyzowanym krajem w UE w sektorze przetwórstwa przemysłowego w 2023 r. była Szwecja (293 robotów na 10 tys. pracowników). Kolejnymi krajami były Słowenia oraz Niemcy (odpowiednio 280 i 270 robotów na 10 tys. pracowników przemysłu). Polska pod tym względem zajmuje 16 pozycję z 61 robotami. Wynik ten pozostaje w tyle nie tylko za krajami Europy Zachodniej, ale także za krajami regionu (Węgry – 117 robotów, Czechy – 180). Katalizatorem dla wyższych wskaźników robotyzacji w krajach regionu był przemysł motoryzacyjny. Również w Polsce odpowiada on za 30 proc. wszystkich wykorzystywanych robotów w przetwórstwie przemysłowym.
Instrumenty wspierania robotyzacji w Polsce
Do narzędzi wspierania robotyzacji w Polsce należy ulga podatkowa obowiązująca w latach 2022–2026. Pozwala ona firmom odliczyć od podstawy opodatkowania 50 proc. kosztów poniesionych na inwestycje w roboty i związane z nimi technologie. Eksperci PIE wskazują, że mimo iż wykorzystanie tej ulgi rośnie, zwłaszcza wśród dużych podatników CIT, brakuje jej uwzględnienia w długofalowej strategii przemysłowej, co ogranicza jej efektywność i utrudnia planowanie inwestycji. Ważnym wsparciem robotyzacji w Polsce są także fundusze europejskie, np. program „Automatyzacja i robotyzacja MŚP”, preferencyjne pożyczki BGK czy kursy online PARP i PFR. Funkcjonują też ogólne instrumenty, jak ulga B+R czy ścieżka SMART. PIE podkreśla jednak, że ekosystem wsparcia w Polsce jest rozproszony, co utrudnia dostęp do informacji. Bywa to wyzwaniem zwłaszcza dla mniejszych firm.
Jak wspierać robotyzację w Polsce: 15 rekomendacji PIE
Robotyzacja jest procesem wielopłaszczyznowym, obejmującym aspekty technologiczne, społeczne i związane z bezpieczeństwem. Właściwie prowadzone procesy robotyzacji powinny przeciwdziałać polaryzacji społecznej, budować kompetencje technologiczne w kraju oraz zwiększać odporność gospodarki. Raport PIE odzwierciedla powyższe cele, grupując 15 rekomendacji w trzech obszarach:
1. Podstawy instytucjonalne i regulacyjne rozwoju robotyzacji:
Rekomendacje w tym bloku kładą nacisk na zintegrowane działania państwa w obszarze wspierania robotyzacji, w tym wypracowanie długofalowej strategii uwzględniającej wszystkie aspekty procesu – ekonomiczne, społeczne i technologiczne. Postulowane jest utworzenie ośrodka, który koordynowałby działania w ramach strategii, integrując sektory publiczny, prywatny i naukowy celem zwiększenia innowacyjności gospodarki. Inwestycje zagraniczne powinny tworzyć powiązania z krajowym ekosystemem przemysłowym i naukowym, aby wspierać rozwój krajowych kompetencji technologicznych. Autorzy raportu zauważają także, że istnieje potrzeba integracji dostępnych zasobów w postaci platformy cyfrowej, co ułatwiłoby firmom korzystanie z istniejącego wsparcia w postaci np. szkoleń, dostępu do informacji o finansowaniu czy badań naukowych.
2. Wsparcie dla przedsiębiorstw i ekosystem innowacji
Zaproponowano wprowadzenie mechanizmu „Przetestuj zanim zainwestujesz”, który pozwoliłby firmom, zwłaszcza MŚP, sprawdzić nowe technologie i uzyskać wsparcie w zakresie doradztwa przed podjęciem decyzji inwestycyjnych. Jedną z ważniejszych rekomendacji jest także przedłużenie ulgi na robotyzację i jej dostosowanie do realiów mniejszych przedsiębiorstw. Ważne jest także zapewnienie niskooprocentowanych kredytów dostępnych także dla mniejszych firm, co ułatwi skalowanie inwestycji. Również strategiczne zamówienia publiczne mogłyby pozytywnie przełożyć się na rozwój krajowych firm technologicznych.
3. Potencjał ludzki i społeczna świadomość robotyzacji
Chodzi o zapewnienie, że działania w zakresie robotyzacji i automatyzacji będą służyć zarówno wzrostowi gospodarczemu, jak i dobru społecznemu. Nacisk położony został na szeroką społeczną dyskusję ukierunkowaną na przeciwdziałanie nierównościom w związku z wprowadzaniem automatyzacji, a także szeroko rozumiane działania edukacyjne, np. programy kształcenia ustawicznego, wspierające przekwalifikowanie i rozwój kompetencji technologicznych.
Raport „Wsparcie procesu robotyzacji w Polsce. Rekomendacje” dostępny jest na stronie internetowej PIE.