Głównym nurtem prac przewodnictwa Polski jest konkurencyjność i bezpieczeństwo Unii Europejskiej we wszystkich jej wymiarach: zewnętrznym, wewnętrznym, informacyjnym, ekonomicznym, energetycznym, żywnościowym i zdrowotnym. Jako priorytety działań w tym celu, Polska wskazała siedem filarów bezpieczeństwa.
Już teraz można mówić o postępie w sprawie niektórych z nich - wydatków UE na zbrojenia, deregulacji czy nowych technik genomowych.
Zdolność do obrony
Pierwszym filarem jest wzmocnienie europejskiej gotowości obronnej, opartej na zwiększonych nakładach na cele wojskowe, silniejszym przemyśle obronnym oraz uzupełnieniu istniejących luk w zdolnościach obronnych. Polska prezydencja popiera te działania i zamierza zainicjować pogłębioną debatę na temat finansowania obronności w Unii Europejskiej. Istotne znaczenie ma również wsparcie dla przemysłu obronnego oraz kluczowych elementów infrastruktury o znaczeniu obronnym i podwójnego zastosowania – takich jak „Tarcza Wschód” czy „Bałtycka Linia Obrony”. Priorytetem będzie także dalsze zacieśnianie współpracy z NATO oraz partnerami spoza UE, przede wszystkim ze Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią, Koreą Południową i innymi państwami podzielającymi europejskie wartości w polityce międzynarodowej.
Widoczne są już pierwsze efekty podjętych działań – podejście do wydatków obronnych zaczęło się zmieniać. Taki cel przedstawił w grudniu 2024 roku minister finansów Andrzej Domański. W odpowiedzi na polskie postulaty Unia Europejska zgodziła się na wyłączenie wydatków obronnych spod unijnych zasad fiskalnych, w tym procedury nadmiernego deficytu. Dodatkowo w marcu Komisja Europejska zaprezentowała pakiet ReArm Europe, który nadaje priorytet dostawom strategicznego uzbrojenia, w tym systemów obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, artylerii, pocisków, amunicji oraz systemów dronów i antydronowych.
W ramach pakietu przewidziano dodatkowe środki w wysokości 800 miliardów euro, które mają pochodzić zarówno z budżetu UE, jak i z budżetów państw członkowskich. Założono, że jeśli każde państwo członkowskie przeznaczy średnio 1,5% swojego PKB na cele obronne, łączna kwota wyniesie 650 miliardów euro. Dodatkowo planowany jest mechanizm pożyczkowy o wartości 150 miliardów euro, przeznaczony na zakup zdolności obronnych, produkowanych głównie na terenie Europy. Wydatki na obronność miałyby zostać wyłączone z rygorystycznych ograniczeń dotyczących deficytu budżetowego obowiązujących w UE.
Unia bada także możliwość harmonizacji wymogów oraz wprowadzenia wspólnych zamówień publicznych, co ma przyczynić się do stworzenia bardziej wydajnego rynku, obniżenia kosztów, zapewnienia transgranicznego dostępu do łańcuchów dostaw i zwiększenia konkurencyjności całego europejskiego sektora obronnego.
Ochrona ludzi i granic
Celem jest zapewnienie jak najwyższego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego obywateli Unii Europejskiej w obliczu wyzwań związanych z migracją, ochroną granic zewnętrznych UE, zagrożeniami o charakterze hybrydowym, a także zagwarantowanie sprawnego funkcjonowania Strefy Schengen. Planowane jest zwiększenie zdolności UE oraz państw członkowskich w zakresie ochrony ludności, reagowania na katastrofy, ratownictwa i pomocy humanitarnej. Obejmuje to również działania ukierunkowane na zwalczanie międzynarodowych struktur przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i radykalizacji – zwłaszcza w kontekście zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego wynikających z rosyjskiej agresji na Ukrainę.
Plan Polskiej Prezydencji przewiduje szereg istotnych wydarzeń w obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego. W dniach 27–28 marca 2025 r. odbyło się nieformalne posiedzenie Stałego Komitetu Współpracy Operacyjnej w Obszarze Bezpieczeństwa Wewnętrznego (COSI). W nawiązaniu do priorytetów polskiej prezydencji w zakresie zwalczania poważnej i zorganizowanej przestępczości, spotkanie poświęcone było przede wszystkim przyszłości unijnej platformy EMPACT, prezentacji nowego raportu Europolu SOCTA 2025, analizie zmian oraz niepokojących, nowych trendów na rynku narkotykowym, a także wzmocnieniu współpracy w walce z handlem ludźmi.
W skład COSI wchodzą przedstawiciele właściwych ministerstw krajowych oraz stali przedstawiciele państw członkowskich przy UE. Główne zadanie Komitetu polega na ułatwianiu, promowaniu i wzmacnianiu koordynacji współpracy operacyjnej w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego pomiędzy państwami członkowskimi.
Na dalszym etapie odbędą się również posiedzenia zarządów kluczowych agencji unijnych: Frontexu w dniach 11–12 czerwca oraz Europolu w dniach 25–26 czerwca.
Odporność na obcą ingerencję i dezinformację
W tym kontekście chodzi o wzmocnienie odporności demokracji oraz przeciwdziałanie polaryzacji i radykalizacji, co obejmuje rozpoznawanie i eliminowanie dezinformacji oraz zagranicznych prób wpływu, a także długofalowe działania w zakresie edukacji obywatelskiej i wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego. Szczególny nacisk położony jest na cyberbezpieczeństwo, czyli rozwój nowoczesnych i bezpiecznych usług cyfrowych. Jednym z celów tego filaru jest również walka z dezinformacją klimatyczną w celu zwiększenia bezpieczeństwa w obliczu postępujących zmian klimatycznych.
Ponadto Polska będzie aktywnie zaangażowana w tworzenie narzędzi służących eliminowaniu fake newsów i promowaniu wiarygodnych informacji w zakresie ochrony klimatu i środowiska. Celem tych działań jest wzmacnianie zaufania społecznego do zielonej transformacji oraz do unijnej polityki energetycznej i klimatycznej.
W tematyce cyberbezpieczeństwa Polska wyróżnia się restrykcyjnym podejściem do unijnych przepisów oraz opracowaniem mechanizmu zaawansowanej oceny dostawców wysokiego ryzyka, co rodzi pytania dotyczące spójności i skuteczności regulacji na poziomie europejskim. Propozycje polskiego ustawodawcy mają mieć istotny wpływ na konkurencyjność gospodarki.
W czasie swojej prezydencji w UE Polska planuje skupić się na ochronie integralności procesów demokratycznych oraz skuteczniejszej walce z dezinformacją poprzez wzmacnianie odporności Unii na podstawie kompleksowego podejścia do cyberbezpieczeństwa. Działania te obejmują m.in. aktualizację unijnych ram reagowania na kryzysy w obszarze cyberbezpieczeństwa (Cyber Blueprint), rozwój współpracy pomiędzy sektorem cywilnym a wojskowym, zapewnienie zrównoważonego rozwoju i bezpieczeństwa innowacyjnych aplikacji sztucznej inteligencji oraz wdrożenie unijnego aktu o AI (AI Act).
Zapewnienie bezpieczeństwa i swobody działalności gospodarczej
Ten obszar obejmuje działania związane ze zmianami technologicznymi, transformacją energetyczno-klimatyczną i napięciami geopolitycznymi. Konieczne jest pogłębienie jednolitego rynku i znoszenie barier dla transgranicznej działalności, zwłaszcza w sektorze usług. Priorytetem ma być realizacja inicjatyw poprawiających dostęp do kapitału prywatnego dla przedsiębiorstw, które chcą się rozwijać i inwestować. Polska prezydencja ma promować zmniejszenie obciążeń biurokratycznych oraz ma skupić się także na doskonaleniu mechanizmów wsparcia dla przemysłu w dziedzinach ważnych dla bezpieczeństwa i budowy przewag gospodarczych, dbając jednocześnie o zachowanie równych szans wewnątrz UE. Obejmuje to przywracanie uczciwych warunków konkurencji na globalnym rynku dla przemysłu UE, doskonalenie instrumentarium polityki handlowej, skuteczniejsze egzekowanie przepisów przy wprowadzaniu towarów na unijny rynek oraz lepsze wykorzystywanie atutów związanych z szerokim strumieniem zamówień publicznych w UE.
11 marca 2025 r. polski rząd przyjął pierwszy pakiet deregulacyjny przygotowany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Przewiduje ponad 40 zmian w różnych obszarach, w tym m. in. nowe reguły kontroli firm, prostsze postępowania administracyjne czy przejrzyste zasady tworzenia prawa gospodarczego. Nowe rozwiązania to odpowiedź na potrzeby nowoczesnego biznesu, uwzględniające niezbędne standardy i kształtujące adekwatne do potrzeb prawo gospodarcze. Przepisy muszą być proste, jednoznaczne i skuteczne. Nowe rozwiązania usprawnią procesy gospodarcze, umocnią pozycję polskich firm i wpłyną na ich konkurencyjność.
Kontrole w przedsiębiorstwach będą prowadzone, ale na nowych zasadach, tak aby nie paraliżować działalności gospodarczej firm, np. poprzez skrócenie maksymalnego czasu kontroli, wprowadzenie obowiązku doręczenia przedsiębiorcy wstępnej listy informacji i dokumentów lub dostosowanie częstotliwości planowych kontroli do zidentyfikowanego stopnia ryzyka związanego z wykonywaną przez przedsiębiorcę działalnością. Postępowania administracyjne mają zostać przyspieszone i uproszczone, m.in. poprzez wprowadzenie decyzji hybrydowej, zwiększenie wykorzystania tzw. „wezwań miękkich”, czyli możliwość wystąpienia do przedsiębiorcy bez wszczynania postępowania lub odejście od zasady dwuinstancyjności na rzecz jednoinstancyjności. Przepisy deregulacyjne odnoszą się również do reguł kształtowania prawa gospodarczego. Ma być ono skuteczne, adekwatne i przyszłościowe. Zaroponowano odpowiednie vacatio legis projektów ustaw nakładających obowiązki na przedsiębiorców (6 miesięcy), zasada równoważenia obowiązków administracyjnych, obowiązkowa ocena skutków regulacji ex post po 2 latach od wejścia w życie aktu prawnego, w przypadku braku możliwości przeprowadzenia konsultacji publicznych oraz obowiązek cyklicznego opracowywania rządowego Programu regulacyjnego.
Również koncepcja Paktu dla Czystego Przemysłu (Clean Industrial Deal) ma być kluczowym narzędziem modernizacji europejskiej gospodarki, którego głównym celem jest wzmocnienie konkurencyjności, przy jednoczesnym dążeniu do redukcji emisji i wsparcia zrównoważonych technologii. Szczegóły wciąż jednak czekają na dopracowanie. Komisja Europejska prowadzi konsultacje i czeka na akceptację państw członkowskich. To oznacza, że zanim strategia zacznie działać w pełni, może minąć kilka lat. W najbliższym czasie możemy spodziewać się konkretnych regulacji dotyczących cen energii, podziału funduszy unijnych oraz ułatwień dla firm inwestujących w odnawialne źródła i przemysł. Celem jest wsparcie europejskich przedsiębiorstw, aby mogły konkurować na rynkach światowych.
W Unii krok po kroku następuje zmiana myślenia – coraz bardziej uwzględniana jest konkurencyjność gospodarki.
Poza tym priorytetem Ministerstwa Finansów jest wypracowanie wspólnego stanowiska Rady UE w sprawie reformy unijnego kodeksu celnego, którego przyjęcia spodziewać się można w maju. Pierwsze planowane zmiany obejmują m.in. obowiązkową digitalizację wszystkich zgłoszeń celnych w ramach nowego Unijnego Centrum Danych Celnych, stopniowe wycofywanie dokumentów papierowych i zastąpienie ich w pełni elektronicznym systemem, a także nowe regulacje dotyczące statusu upoważnionego przedsiębiorcy (AEO), które mają umożliwić firmom szybszą odprawę celną oraz korzystanie z uproszczonych procedur.
Przewidziane jest również zwiększenie roli organów celnych w zakresie analizy ryzyka oraz nadzorowania przemieszczania towarów. Celem tych działań jest uproszczenie procedur celnych i zmniejszenie obciążeń administracyjnych, co w efekcie przyczyni się do zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw uczestniczących w obrocie towarami na rynku unijnym.
Ministrowie ds. pracy zgodzili się, że konieczne jest dalsze rozwijanie polityk promujących równość w zatrudnieniu i wspierających osoby łączące obowiązki zawodowe z opieką nad rodziną. Podjęto deklaracją o kontynuacji współpracy w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań sprzyjających godzeniu życia zawodowego z prywatnym oraz dalszej ochrony praw pracowniczych w erze cyfryzacji.
Nie będzie bezpiecznej i silnej Europy bez odpornego na zagrożenia systemu transportowego Unii Europejskiej. Konieczny jest rozwój infrastruktury transportowej o podwójnym zastosowaniu – cywilnym i wojskowym – co w obecnym kontekście geopolitycznym nabiera szczególnego znaczenia. Kluczowe znaczenie ma w tym zakresie wzmacnianie komponentu mobilności wojskowej, który pozwoli na sprawne przemieszczanie sił i zasobów w razie potrzeby.
Infrastruktura transportowa musi być projektowana i rozwijana w taki sposób, by odpowiadać na aktualne wyzwania – w szczególności konieczność skrócenia łańcuchów dostaw oraz, w miarę możliwości, ograniczenia zależności od środków produkcji zlokalizowanych poza Unią Europejską.
W tym kontekście polityka TEN-T odgrywa istotną rolę w działaniach na rzecz poprawy efektywności europejskiego transportu. Służy ona nie tylko zwiększeniu jego konkurencyjności, ale również poprawie dostępności, spójności terytorialnej i ogólnej odporności całej sieci transportowej w UE.
Transformacja energetyczna
Wiarygodność i pewność dostaw surowców energetycznych ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej. Bezpieczeństwo energetyczne obejmuje zapewnienie obywatelom i przedsiębiorstwom dostępu do energii w odpowiedniej ilości i przystępniej cenie. Planowane było pełne odejście od importu rosyjskich źródeł energii, obniżenie cen energii w UE i jej sąsiedztwie oraz zapewnienie równych warunków rozwoju w UE każdego z czystych źródeł energii.
Wobec obaw o uzależnienie gazowe od USA dyrektorzy dużych firm z UE zaczęli mówić o pokryciu części zapotrzebowania poprzez import rosyjskiego gazu, w tym od państwowego giganta Gazpromu. Takie podejście wymagałoby kolejnej poważnej zmiany unijnej polityki energetycznej. Europa ma ograniczone możliwości. Rozmowy z gigantem LNG, Katarem, na temat większej ilości gazu utknęły w martwym punkcie. Chociaż wdrażanie odnawialnych źródeł energii przyspieszyło, tempo nie jest wystarczająco szybkie, aby UE czuła się bezpiecznie.
Komisja Europejska prowadzi prace nad zapowiedzianą na ten rok zaktualizowaną wersją Ilustracyjnego Programu Energii Jądrowej (Programme Indicatif Nucléaire Communautaire – PINC), który ma zawierać kompleksowy przegląd kosztów oraz potrzeb inwestycyjnych związanych z całym cyklem życia instalacji jądrowych w Unii Europejskiej.
W ramach przygotowań do publikacji nowej wersji PINC, Komisja rozpoczęła konsultacje dotyczące przyszłych inwestycji w sektorze energetyki jądrowej. Dokument ma wyznaczyć główne kierunki rozwoju tego segmentu, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności modernizacji infrastruktury, wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz uniezależnienia się od zewnętrznych dostawców.
Konkurencyjne i odporne rolnictwo
Wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu dostaw, stabilizacja ich dochodów, poprawa konkurencyjności sektora, budowa silnej Wspólnej Polityki Rolnej oraz zwiększenie odporności europejskiego rolnictwa na potencjalne kryzysy na rynkach rolnych – wszystko to ma na celu zapewnienie obywatelkom i obywatelom Europy bezpieczeństwa żywnościowego.
Państwa członkowskie z zadowoleniem przyjęły komunikat Komisji Europejskiej „Wizja dla rolnictwa i żywności”, szczególnie podkreślając uznanie rolnictwa za sektor o znaczeniu strategicznym oraz potrzebę promowania go jako atrakcyjnej ścieżki kariery dla przyszłych pokoleń. Rada zwróciła również uwagę na konieczność zwiększania konkurencyjności sektora rolnego oraz zapewnienia rolnikom godziwych i sprawiedliwych dochodów.
Jednym z przykładów skutecznych działań polskiej prezydencji jest wspólne stanowisko państw członkowskich UE, wypracowane w połowie marca na podstawie tekstu przygotowanego przez Polskę, w sprawie przepisów dotyczących stosowania nowych technik genomowych (NGT) w hodowli roślin. Uzgodnienie stanowiska umożliwiło rozpoczęcie tzw. trilogu – etapu negocjacji końcowej wersji rozporządzenia pomiędzy Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim i Radą UE. Taki krok został wcześniej zapowiedziany przez ministra rolnictwa Czesława Siekierskiego.
Nowe techniki genomowe (NGT) to metody wykorzystywane w hodowli roślin, które umożliwiają precyzyjne modyfikowanie materiału genetycznego w obrębie jednego gatunku. Odróżniają się one od tradycyjnie rozumianej żywności modyfikowanej genetycznie (GMO), ponieważ nie polegają na wprowadzaniu materiału genetycznego z innych gatunków. Pozwalają natomiast na uzyskanie pożądanych cech, których osiągnięcie metodami konwencjonalnymi byłoby możliwe, ale wymagałoby znacznie więcej czasu i nakładów.
Celem projektowanego rozporządzenia jest ułatwienie dopuszczenia do obrotu roślin uzyskanych z wykorzystaniem NGT – roślin uważanych za zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju i posiadających korzystne właściwości, takie jak odporność na szkodniki, choroby i niekorzystne warunki środowiskowe, zmniejszone zapotrzebowanie na nawozy i środki ochrony roślin, czy wyższa wartość odżywcza.
Jednym z kluczowych tematów, które nadal wymagają rozstrzygnięcia, pozostaje kwestia ochrony patentowej, która będzie przedmiotem negocjacji w ramach trilogów trwających do końca czerwca.
Marcin Mucha, dyrektor działu Public Affairs w Bayer Sp. z o.o., skomentował:
„Nowe techniki genomowe mają olbrzymi potencjał dla rolnictwa – przyczyniają się do bezpieczeństwa żywnościowego, wspierają adaptację do zmian klimatycznych i pomagają zmniejszyć wpływ rolnictwa na środowisko. Działania polskiej prezydencji, które doprowadziły do rozpoczęcia negocjacji w ramach trilogów, należy ocenić pozytywnie – to ważny krok w kierunku umożliwienia wykorzystania tej innowacyjnej technologii w Unii Europejskiej.”
Bezpieczeństwo zdrowotne
Celem działań w obszarze bezpieczeństwa zdrowotnego jest transformacja systemu opieki zdrowotnej oraz poprawa bezpieczeństwa lekowego w Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy pacjentów. Kluczowe znaczenie ma dywersyfikacja łańcuchów dostaw produktów leczniczych oraz wsparcie dla produkcji farmaceutycznej na terenie UE. Istotnym elementem jest również poprawa stanu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w dobie intensywnego rozwoju technologii cyfrowych, a także promowanie zdrowia i profilaktyki chorób.
Ministra Zdrowia Izabela Leszczyna na początku prezydencji zapowiadała intensyfikację prac nad tzw. pakietem farmaceutycznym, wskazując jako minimalny cel wynegocjowanie wspólnego stanowiska Rady UE. Cel ten pozostaje aktualny – temat ma być omawiany w połowie maja na forum Komitetu Stałych Przedstawicieli przy UE (COREPER). Pakiet farmaceutyczny został przedstawiony przez Komisję Europejską w 2023 roku i zakłada m.in. wyrównanie dostępu do leków we wszystkich państwach członkowskich. Propozycja ta jednak wywołała podziały – część krajów koncentruje się na potrzebie ochrony konkurencyjności innowacyjnych firm farmaceutycznych, inne natomiast kładą nacisk na zapewnienie powszechnej dostępności leków. Minister Leszczyna deklaruje gotowość do znalezienia kompromisu, który połączy te dwie perspektywy.
Równocześnie toczą się prace nad Aktem o lekach o krytycznym znaczeniu, który stanowi element pakietu farmaceutycznego. Nadal jednak nie jest pewne, czy polskiej prezydencji uda się osiągnąć postęp w tej sprawie.
Wokół projektowanych zmian w unijnym prawie farmaceutycznym narastają liczne kontrowersje. Podczas Kongresu Wyzwań Zdrowotnych eksperci zwracali uwagę na nadmierną złożoność proponowanych przepisów, odejście od pierwotnych założeń reformy, a także na zagrożenia dla poczucia stabilności wśród inwestorów i przedstawicieli przemysłu farmaceutycznego. Również najnowsze propozycje w ramach aktu o lekach krytycznych nie spełniły oczekiwań – w szczególności z powodu braku nowych mechanizmów finansowych, które mogłyby realnie wesprzeć państwa członkowskie w zapewnieniu bezpieczeństwa lekowego.
